kinderen en de dood 2

Wanneer een kind de kleuterleeftijd bereikt, heeft het zich al duidelijk een plaatsje in de wereld veroverd, lopend, pratend, ideeën uitwisselend, dingen lerend, uitgroeiend tot sociale individuen. Ze hebben al geleerd waar zij afstand moeten doen van hun natuurlijke aard, hun instincten om een 'geaccepteerd' lid van de samenleving te zijn. Ze bevinden zich dan al in de greep van de dominante cultuur, en beginnen de bij die cultuur horende angsten te absorberen van hun ouders.
In die jaren zie je vaak dat een kind zich tot de dood verhoudt als iets wat je van buitenaf overvalt. De Man met de Zeis. De dood komt naar je toe om je weg te halen.
Wanneer het kind de lagere school-leeftijd bereikt, wortelt het zich nog steviger in de dagelijkse wereld. De dood wordt dan gezien als de definitieve uitwissing, alsof het licht wordt uitgedraaid, iets permanents en absoluuts dat jou van het toneel zwiept. Dit gevoel wordt intenser naarmate het kind ouder wordt, en is zichtbaar in de grote angst voor de dood bij zoveel teenagers.

Opvallend is dat hoe ouder een kind wordt, des te oncomfortabeler het zich voelt tegenover de dood. En in de meest ware zin, hoe ouder een kind is, hoe verder het van de waarheid af groeit. De oorspronkelijke overtuiging van het kind, dat de dood niet bestaat, dat het simpelweg een ander moment van het leven is, benadert de waarheid dichter.
Het is bijna alsof hoe langer het kind in zijn lichaam doorbrengt, hoe meer het ervan overtuigd is dat dat de enige werkelijkheid is en dat het verlies van het lichaam het verlies van alle ervaring betekent.
Het schijnt dat hoe jonger een kind is, des te groter het contact is met het onsterfelijke, en daardoor des te kleiner de angst voor de dood.

Stephen Levine

Warme groet Jeltje

kinderen en de dood 1

Ik heb van de stervende kinderen waarmee ik gewerkt heb geleerd dat kinderen over het algemeen met een veel groter gemak en een instelling van aanvaarding sterven dan volwassenen. Misschien omdat ze zich nog niet zo geïdentificeerd hebben met pogingen om de wereld te beheersen, is er nog niet zoveel spanning in hun bewustzijn. Zij staan nog meer open voor de dingen zoals ze zijn. Zij hebben nog niet een afgerond idee over het leven of de dood, en hebben zich daardoor nog niet gehecht aan een naam, aan een reputatie of zelfs aan hun lichaam. Misschien zijn zovele kinderen niet bang voor de dood omdat ze daar juist vandaan komen. Ik heb geconstateerd dat hoe jonger een kind is, hoe geringer de angst voor de dood is. En de angst die ik zie is vaak de reflectie van de angst die de ouders voelen.
Wat kinderen weten over de dood is vaak ontleend aan hun directe omgeving. Vaak is hun angst voor de dood de angst van hun ouders.
Er bestaan in feite klassieke psychologische wetten wat betreft hoe 'het gemiddelde kind' omgaat met de dood. Er wordt aangenomen dat gedurende de eerste twee jaar een kind eigenlijk geen enkel idee van 'doodgaan' of 'dood' kent. De dood bestaat niet. Het is slechts een van de vele woorden die rondzweven.
Tussen de leeftijd van twee en vier schijnt het idee vorm te krijgen dat dood een 'tijdelijk' iets is. 'Oma is dood; wanneer komt ze weer op bezoek?' 'De hond is dood' - maar elke dag weer wordt er voedsel en water klaargezet. De dood is slechts iets tijdelijks. Alles en iedereen gaat weg en komt weer terug.

Stephen Levine 

Warme groet Jeltje

tony afsluiting

Een paar weken later verliet Tony zijn lichaam en zijn moeder vertelde me dat ze gevoelsmatig wist, en op een fundamentelere manier dan iemand haar ooit zou kunnen vertellen dat het zo goed was. Zij hadden beiden hun taak verricht, met alle liefde en gratie die zij van het begin af aan bedoeld hadden.
Tony's vader kreeg na de dood van Tony een vreselijke klap, verscheurd door gevoelens van woede, schuldgevoel en verwarring; hij meende dat hij wat er gebeurd was nooit zou kunnen verwerken op de manier van zijn echtgenote.
Toen, een paar dagen later, bij de begrafenis, had hij een volkomen onverwachte ervaring. Een ogenblik straalden zijn ogen van begrip, hij keerde zich tot zijn vrouw en zei: "Ik denk dat ik weet wat je bedoelt. Ergens weet ik dat het goed is voor Tony om dood te gaan. Ik weet dat het zo goed is met hem en dat hij precies doet wat hij nodig heeft."
De groei en de nabijheid die zij deelden hadden zij tot dan toe in hun leven nog niet ervaren. En ondanks hun verdriet over het verlies van hun zoon ervoeren ze ook vreugde en gevoelens van diepe waarheid. Een je openen voor de eenheid die de dood niet kan versplinteren, die niet gescheiden kan worden, die niet afhankelijk is van een lichaam voor het overdragen van liefde en het delen van ons diepere wezen.

Stephen Levine

 Warme groet Jeltje

Tony 2

Tony's moeder en ik praatten een poosje met elkaar in een andere kamer, over wat het voor haar betekende om tegelijkertijd die openheid en deze verwarring te ervaren. Ze zei dat ze het op de een of andere manier kon begrijpen, en kon voelen - niet op een verstandelijke manier, maar diep in haar hrt - dat er een soort overeenkomst tussen haar en Tony bestond dat elk van beiden die vervulling bracht waarvoor ze geboren waren, maar ze zei ook dat ze zich dat allemaal niet zo goed kon voorstellen.

Ik zei:
Kun je je je voorstellen, al is het maar als fantasie, dat er twee ongeboren wezens zijn, rondzwevend in de tussenfase tussen inkarnaties, liefdevol en met grote zorgzaamheid voor elkaars welbevinden? Een van die wezens keert zich naar de ander en zegt: "Weet je, je kunt in een leven zoveel leren, ik vraag me af of we elkaar niet kunnen helpen. Stel je eens voor dat een van ons was geboren als vrouw en op eenendertigjarige leeftijd een prachtig, stralend kind kreeg. De volmaakte verwezenlijking van de droom van iedere moeder. En dan, na twee jaar, wordt ontdekt dat het kind een ernstige ziekte heeft die hem uit zijn lichaam zal verdrijven. Deze twee wezens worden nu gedwongen het verlies van hun indrukwekkende relatie te delen. Zij delen dit in liefde, ze klampen zich niet vast aan het lichaam, maar door in elkaars hart te verblijven totdat hun gedeelde ervaring voltooid is."
Deze twee wezens zitten bij elkaar en zeggen tegen elkaar: "Nou, dat klinkt erg zinvol. Laten we dat doen. Een van ons kan dan het kind van twee jaar zijn en sterven, omgeven door liefde, en de ander de moeder die zo intens geconfronteerd wordt met alles wat haar daarvoor gescheiden had gehouden van de dingen dat zij volledig afstand doet van het verstandelijke en zich simpelweg inkeert in haar hart, in de essentie van het contact dat zij met haar zoon heeft, terwijl zij ziet hoe het lichaam van haar kind het langzaam aan opgeeft, zonder dat zij daar iets aan kan doen. Haar hart opent zich meer dan ooit tevoren."
Tony's moeder zei dat ze de waarheid die in zo'n mogelijkheid lag besloten op de een of andere manier wel kon aanvoelen. Haar lichaam kon heen en weer schokken als ze huilde om het verlies van haar zoon en tegelijk kon haar hart open blijven voor wat er zich ook maar zou aandienen. Zij maakten dus hun keuze en nu vinden zij zichzelf terug in de laatste akte van hun buitengewone overeenkomst om elkar dieper bewustzijn en mededogen te geven.


Stephen Levine

Warme groet Jeltje

Tony 1

Een kind waarvoor ik gekomen was, was een twee en half jaar oud jongetje dat aan kanker leed en spoedig zou sterven. Behalve dat hij erg verzwakt was door zien ziekte, waren er verschillende bij-effecten opgetreden ten gevolge van de behandelingen die hij had ondergaan, waaronder een sterk aangetaste anus, bloedklonteringen op verschillende plaatsen van het lichaam, en een by-pass ten behoeve van de chemo-therapie die hij nog steeds onderging.

Zijn lichamelijke toestand was een duidelijke weerspiegeling van de fase waarin de ziekte zich bevond. Toen ik naar het metalen bedje liep waarin Tony lag, keek hij mij en de twee andere mensen die mij vergezelden aan met ogen die open leken voor iedere mogelijkheid, voor alles wat er er ook maar zou kunnen gebeuren. Zijn ogen bleven een poosje rusten op degene die hij aankeek, en richtten zich dan pas op de volgende bezoeker. Er was niets oppervlakkigs in zijn blik. Hij was volledig aanwezig in het huidige ogenblik. Als je in zijn ogen keek was het net alsof je omhoog naar de nachtelijke hemel keek. Zo open was hij voor het huidige ogenblik, voor de dood. Zo open voor wat er ook zou gebeuren.


Hoewel het duidelijk was dat Tony's lichaam zijn levenskracht nog maar nauwelijks kon dragen, trok hij zich niet terug maar ging hij met open vizier het onbekende tegemoet, de onbekende uitgestrektheid die hij zo bereidwillig deelde met iedereen die naar hem toekwam.
Zijn moeder had zijn aanvaarding van de dood aangevoeld en begrepen, en nam mij later apart om me te vragen wat zij nu moest doen. Ze was in verwarring omdat hoewel het kostbaarste in haar leven haar nu duidelijk ontglipte, zij diep in haar hart het gevoel had dat het zo moest zijn, en dat het zo goed was. Ze vroeg zich af of er niet iets met haar aan de hand was. Haar echtgenoot, een beroepsmilitair, hield vol dat zijn zoon niet zou sterven. Hij vond het erg moeilijk om op bezoek te komen, om zijn zoon zo dicht bij de dood te zien, om de vrede in die kamer te ervaren.
Stephen Levine

warme groet Jeltje

alles in verandering afsluiting.

We treuren over de afwezigheid van vrede, van een contact met het onveranderlijke, met het wezenlijke. We treuren over het verlies van onze oorspronkelijke natuur. Maar zodra we ons oog beginnen te richten op de uitgestrektheid waaruit elke veranderlijke vorm ontspringt, beginnen we voorbij de wereld van gedachten te zien. En beginnen we te zien dat vak achter het immer veranderlijke moment van een gedachte-inhoud zich een stilte bevindt die getuige is van alles wat voorbij trekt vanuit een gevoel van gelijkmoedigheid en meedogende niet-betrokkenheid.

Vanuit die stilte kijken we dan naar de afwisselende stroom van bewustzijnsinhouden. Daar zien we een reflectie van de hele wereld. En we zien dat alles een einde kent. Elke gedachte heeft een einde, elk gevoel heeft n einde. Iedere smaakervaring, iedere ervaring van welk zintuig dan ook heeft een einde. Het is nooit anders geweest.
Iedere ervaring, iedere relatie heeft een einde. Van moment tot moment ontvouwt zich verandering. Een auditieve impressie, gevolgd door een visuele impressie; door een smaakervaring, door een gedachte, een herinnering, welke zich oplost in weer een andere voorstelling, een andere lichaamssensatie.

Onze ervaring van het leven is de ervaring van verandering.
Iedere bewustzijnsstaat, iedere bewustzijnsinhoud is onderhevig aan verandering. De ademhaling waar je nu mee bezig bent zal een einde hebben. Geboorte en verval zijn de gestadige manifestatie van schepping. Alles wat een begin heeft kent een einde. Niets blijft hetzelfde.
In deze stroom van verandering is er geen 'zekere' of solide plaats die ons vaste grond onder onze voeten biedt. Er kunnen geen absolute uitspraken worden gedaan over wie of wat wij zijn in dit onophoudelijke ontvouwen.
Wie zien hoe het leven voorbij trekt en eens te meer wordt ons duidelijk wat werkelijk van belang is: het overdragen van liefde, het loslaten van obstakels voor werkelijk begrip, ons niet langer ergens aan vast te klampen, ons niet langer voor onszelf te verbergen.
Wanneer we ons bewust worden van de meedogenloosheid van onze zelfvervreemding, treden we zachtjes het licht binnen dat we met alle levende wezens delen. Wanneer we iedere lering, ieder verlies, iedere winst, iedere vreugde aanvaarden zoals deze zich aandient, en ten volle ervaren, wordt het leven tot iets waarmee we aan de slag kunnen. Niet langer zijn we dan 'slachtoffer van het leven' 'slachtoffer van omstandigheden'. Dan wordt iedere ervaring, zelfs het verlies van de meest dierbare geliefde, een mogelijkheid tot verder ontwaken.

Stephen Levine

Warme groet Jeltje

alles in verandering 1

Deze wereld van voortdurende verandering kent geen zekerheid en veiligheid. Er is geen stukje vaste, onveranderlijke grond waarop wij onze ogenschijnlijk solide voet kunnen plaatsen. Er is slechts de voortgaande stroom van elkaar afwisselende gebeurtenissen, flakkerende schaduwen op de muur. En het is het je vastklampen aan dergelijke voorbijgaande dingen waaruit lijden ontstaat. Verdriet komt voort uit het willen beschermen van de dingen tegen hun eigen aard, willen voorkomen dat ze zijn wat ze zijn. uit het verandering proberen tegen te houden. Ook voor degenen die in de eerste plaats op zoek zijn naar de waarheid is er de intense pijn van verlies wanneer hun banden met een geliefde worden doorgesneden, en zij achterblijven beroofd van het diepste contact met zichzelf. Ieder ervaart zijn mens-zijn in de mate waarin hij zich kan openstellen voor zijn vreugde en zijn verdriet. Misschien is het juist in verdriet dat we de kracht die ons weer tot incarnatie voerde ontdekken, de reden waarom we eigenlijk ooit belichaamd zijn. In dit openscheuren van het hart ontdekken we hoeveel voorzorgsmaatregelen we in ons leven ingebouwd hebben, en hoe klein de kooi is die we als wisselgeld kregen voor onze zucht naar veiligheid. En we zien dat onze taak ligt in het geven van liefde, in een voller en intenser leven in een vaak verwarrende wereld. Een wereld van voortdurende verandering en onbeperkte onzekerheid. Waar geen enkele gedachte langer dan luttele ogenblikken standhoudt, waar gemoedsstemmingen voortdurend wisselen en vaak elkaars tegenpolen zijn. Waar niets dat begint ook niet een einde zal kennen. We zien dat al wat ons dierbaar is door de stroom des tijds zelfs aan het meest hardnekkige vastklampen ontrukt zal worden. Stephen Levine Warme groet Jeltje

loutering van verdriet

Sommige mensen gebruiken intensieve meditatiepraktijken om tot de kern van hun geest door te dringen en aspecten van zichzelf te ervaren die hun zelfbeeld, hun begrensde persoonlijkheid, hun naam, ja zelfs hun huidige inkarnatie ver overschrijden. En zij leggen op die manier onbewuste identificaties en fundamentele angsten en verschrikkingen bloot. Dat is echter een pad dat slechts door weinigen wordt begaan. Wel zie ik hoe vele anderen tot ditzelfde begrip komen in een moment van ingrijpend verdriet, wanneer zij een zodanig diepgaande gevoelservarig hebben dat zij zien dat het niet eens in de eerste plaats om het verlies van hun kind gaat, hoe immens hun verdriet daarover ook is, of het verlies van welke geliefde dan ook. Zij raken aan het fundamentele gegeven van verlies zelf. Zij dringen dieper in zichzelf door dan ze ooit voor mogelijk hadden gehouden. Het binnentreden in deze diepe duisternis is als het binnengaan van een grot die miljoenen jaren in duisternis is gehuld geweest. Nu verlicht het schijnsel van een lucifer de grot en verdrijft de duisternis van eeuwen. Sommigen van hen die een dergelijke ingrijpende ervaring van verdriet hebben, beginnen met veel pijn en moeite hun hoofd op te heffen om om zich heen te kijken, en zien dan de pijn die zij altijd met zich mee droegen. Het is in deze ervaring, die onze vertrouwde afgescheidenheid als het ware onder een vergrootglas legt, dat mogelijkheden van een nieuwe genezingswijze besloten liggen. We beginnen alle levende wezens binnenin onszelf te ervaren. We doorbreken onze identificatie met de ogenschijnlijke soliditeit van afzonderlijke, gescheiden lichamen, en een afzonderlijk, gescheiden bewustzijn. En we gaan op in het ene hart dat in ons allen klopt. Een ervaring van diep verdriet lijkt bij velen na enige tijd tot een grotere sensitiviteit voor het leven te leiden omdat er zulke diepe fundamentele bronnen voor genezing aangeboord worden. Het is een moeilijke opgave om te midden van zoveel smart een zo pijnlijke werkelijkheid te gaan onderzoeken. En tegelijkertijd is het het openstaan voor deze zijnslaag binnenin ons diepste wzen dat ons de mogelijkheid van vrijheid laat zien. Verdriet kan een aspect van diepgaande genezing bevatten omdat we gedwongen worden tot gevoelsmatige ervaringen die doorgaans buiten het bereik van het gewone, dagelijkse bewustzijn vallen. Hoewel een groot deel van onze motivaties zijn oorsprong heeft in dit niveau van ons diepste wezen, deze laag van angst en verlies, weten we niet waar al die wilsuitingen vandaan komen. We constateren simpelweg dat we een bepaalde handeling verrichten, of bang zijn of boos, ons vastklampend aan wat wij als veiligheid beschouwen, voortdurend ons hart afschermend. Stephen Levine Warme groet Jeltje

toelaten van verdriet

Wanneer we tot werkelijk begrip komen, wanneer we de wortels zien waaruit onze ervaring ontspringt, is er ruimte voor alles. Voor de vreugde van onze oorspronkelijke natuur, zonder je daaraan vast te klampen, zonder je erachter te verschuilen als een idee dat het mogelijk maakt je gevoelens te onderdrukken. En er is ruimte voor verdriet. Het is echter voor ons ongebruikelijk om ruimte te scheppen voor een dergelijk verdriet, voor gevoelens die zo onplezierig zijn. Meestal verkeren we in de veronderstelling dat we ze moeten onderdrukken en onze lippen stijf op elkaar moeten houden. Sommigen die zwaar beproefd werden vertelden dat ze in verwarring waren over hoe ze uitdrukking konden geven aan dergelijke intense emoties. Ze hebben het gevoel dat ze hun verdriet 'moeten uiten op een sociaal geaccepteerde manier'. De manier waarop wij verdriet uiten wordt sterk bepaald door eeuwenoude culturele tradities. We zijn in verwarring door de immensiteit van onze gevoelens.' Maar allemaal kennen we dat verdriet. Allemaal hebben wij verlies ervaren. Zelfs als jouw dierbaren en geliefden nog in leven zijn, bevindt er zich binnenin jou een plaats van teleurstelling en verdriet omdat we nu eenmaal in een wereld leven waarin alles aan verandering onderhevig is. De meesten van ons vertonen de oude littekens van het je keer op keer ontglippen van het ene object van begeerte na het andere. Wat je ook begeert, hoe sterker die begeerte is, hoe sterker je een gevoel van verdriet zult ervaren, een hol gevoel in je maagkuil. Of het verlangen om in leven te blijven, of juist te sterven, om succes te hebben, of om ee of ander fonkelend prulding te bezitten, in die begeerte zit van nature een element van verdriet. Stephen Levine warme groet jeltje

verdriet

Ik ben bij veel mensen geweest die met onverdraaglijk verdriet geconfronteerd werden. En in zekere zin was dat het beste dat hun ooit overkomen was. Omdat zij daardoor de diepste diepten van hun wezen peilden. Wanneer we verdriet ervaren, ervaren we niet alleen het verlies van onze zoon of dochter, onze partner, onze ouders of anderen dierbaren. We worden dan geconfronteerd met het fundamentele gegeven van verlies op zich. We ervaren de lang gekoesterde angst en twijfel en smart die daar altijd al waren. Het is niet een ervaring die de meesten van ons zouden kiézen, alhoewel de confrontatie met deze plek diep in onszelf een soort initiatie vormt die vaak ervaren wordt op het moeilijke pad naar vrijheid, en waarvan gewag gemaakt wordt in de biografieën van talloze heiligen en wijzen. We duwen het vervelende en onaangename van ons weg, en er zijn waarschijnlijk weinig ervaringen die onplezieriger zijn dan verdriet. Maar nu word je dan geconfronteerd met verdriet, je hele bewustzijn gedompeld in de ervaring van verlies, met alle verlangens, angsten, alle gehechtheden pijnlijk aanwezig. Sommigen spreken over de ervaring van verdriet alsof je op de bodem van een enorme oceaan wandelt. Sommigen ervaren het als een buitengewone mogelijkheid om in contact te komen met die plaatsen in zichzelf waar ze anders waarschijnlijk nooit toegang tot hadden gekregen. Ik zie hoe bij sommigen een begin van aanvaarding en zachtheid een geest die nog volkomen ondersteboven is binnenkomt; een beetje openheid tegenover het door hen zo lang gekoesterde verdriet en verlies. Stephen Levine Warme groet Jeltje

Gestorvene loslaten

Dikwijls delen mensen mij in vertrouwen mee dat ze graag schoon schip willen maken met iemand die gestorven is. Ze willen hun liefde graag uitspreken, de band versterken, maar ze hebben het gevoel dat het nu onherroepelijk te laat is. Het feit dat men onderkent dat een bepaalde relatie nog niet afgerond is, leidt maar al te vaak tot gevoelens van hulpeloosheid en schuld. En men stelt ons de vraag: hoe maak je schoon schip met iemand die er niet meer is? Natuurlijk luidt het antwoord hierop: Je hoeft mensen niet in je naaste omgeving te hebben om ze je liefde te betonen. Om schoon schip te maken hoeft de ander zich niet eens van je aanwezigheid bewust te zijn en hij hoeft helemaal geen getuige te zijn van datgene waarvan je hem deelgenoot wil maken. Wij moeten onszelf liefdevol openstellen voor een ander. Het gaat hierbij niet om resultaten. Je doet het op je eigen houtje en voor jezelf. Stephen Levine Warme groet Jeltje

Foto

de 71-jarige, Italiaanse Mirella is al 43 jaar getrouwd met haar man Luigi, ze wonen in Rome. Haar man lijdt sinds zes jaar aan Alzheimer. Mirelle verzorgt haar man sindsdien. deze prachtige foto wilde ik graag met u delen Warme groet Jeltje Foto Fausto Podavini (Italie)

niet meer uitstellen.

Onlangs maakte een stralende, eenendertigjarige vrouw met een hersentumor mij deelgenoot van haar gevoelens. Ze zei: "Je hebt geen ogenblik meer te verliezen, je moet iedereen meteen vertellen hoeveel je van ze houdt. Op een bepaalde manier voel ik me nu vrijer dan ooit om uitdrukking te geven aan mijn gevoelens van liefde. Mijn hele leven lang heb ik al tegen mensen willen zeggen hoeveel ik van ze hield, maar ik kon het gewoon niet. Ik voelde me kwetsbaar en ik was bang. Bang dat ze niet naar me zouden luisteren. Het was net of het nooit het goede moment was. Maar nu heb ik het gevoel dat ik geen moment meer heb te verliezen." Het is geen kwestie van een koehandeltje meer, maar alleen van liefhebben. We moeten ontzettend veel consideratie met onszelf hebben en het gevoel zien los te laten dat 'onze onvolmaaktheden ons tot de grootste spoed manen'. Ons is steeds maar weer voorgehouden dat we ons moeten afsluiten en onszelf tegen van alles en nog wat moeten wapenen. Dat we een bepaald beeld van onszelf in stand moeten houden, dat voortdurend de wereld die we waarnemen bepaalt. We komen maar zelden dichtbij de waarheid, omdat we een barriere hebben opgeworpen, die we krampachtig in stand houden, omdat we ons voortdurend mooier voordoen dan we zijn, en alles waarvan we denken dat het ons verdriet zou kunnen doen zitten af te kammen of er een andere draai aan geven. Hoe vaak komen we eigenlijk in contact met onze innerlijke verbondenheid met anderen? Maar als we in contact komen met het gevoel dat we om iemand geven, merken we dat we niets te verliezen hebben en dat er niets te beschermen valt. Die bescherming, die afweer is nou juist wat ons zo zwaar op de maag ligt. Dat is wat ons afhoudt van het leven, van de dood, van de liefde. Stephen Levine Warme groet Jeltje

afscheid

Als we onze kinderen opvoeden tot 'goede volwassenen', maar ze blijken er later net zo weinig van te snappen als wijzelf, en als we ons daar dan tegen afzetten, verliezen we dan niet grotendeels het contact met hen? Hoe zou je je voelen, als je over een jaar een blik in een doodskist zou werpen en degene van wie je hield zou daar liggen? Als de band tussen jou en degene van wie je houdt niet liefdevol werd onderhouden, blijf je zitten met het gevoel dat er iets onherroepelijks kapot is gegaan, dat je elkaar niet nader bent gekomen, dat er iets 'onafgemaakt' is blijven liggen, en daardoor blijf je achter met schuldgevoelens en een gevoel van grote verwarring. Maar als je schoon schip hebt gemaakt, als je je vanuit een gevoel van liefde volledig hebt open gesteld voor alle gevoelens die bij een vriendschap of een relatie horen, dan houd je daar een gevoel van totaliteit, van volledigheid aan over. De meeste vriendschappen zijn zo oppervlakkig omdat we zo veel van onszelf ontkennen. Maar hoe kun je jezelf in vredesnaam voor elkaar openstellen, als je steeds probeert om de schijn hoog te houden. Hoe kun je heel worden, als je alleen maar net doet of je heel bent? Als je je vriendschappen één voor één onder de loep neemt, hoe hard denk je dan dat je aan elk van die vriendschappen zult moeten werken vóór je zonder hartzeer afscheid kunt nemen? Hoe onvolledig, hoe summier ben je in die contacten gebleven? Hoe vaak heb je je om de een of andere reden niet voor je beste vrienden opengesteld? Stephen Levine Warme groet Jeltje

Schoon schip maken

Stel je voor dat je zwaar gewond een ziekenhuis bent binnengebracht, dat je niet in staat bent om je te bewegen of ook maar iets te zeggen, terwijl de bezorgde gezichten van mensen die van je houden boven je opdoemen en de pijn langzaam begint weg te ebben door de morfine-injectie die ze je zojuist hebben toegediend. Je zou hen willen bereiken, iets willen zeggen, je zou schoon schip willen maken, afscheid willen nemen, en dwars door al die jaren van summier contact heen willen breken. Wat zou je dan zeggen? Denk eens aan alles wat onuitgesproken is gebleven, en deel dat van nu af aan dagelijks met de mensen van wie je houdt. Schroom niet om ermee voor de dag te komen. Morgen is slechts een droom. Schoon schip maken hoeft niet perse te betekenen dat je alle details van een leven van maar ten dele vertrouwen en sporadische communicatie tot in de kleinste bijzonderheden recht hoeft te zetten. Een heleboel mensen denken bij schoon schip maken aan het opmaken van een balans die uiteindelijk op nul moet uitkomen, waarbij de moeilijke situaties uit het verleden uit en te na moeten worden doorgepraat. Ik weet uit ervaring dat daarvoor meestal de tijd, het wederzijds vertrouwen, het zelfvertrouwen of de energie ontbreekt, en dat het niet meevalt om dergelijke oude blokkades, gevoelens van wrok, angsten en twijfels te overwinnen. Schoon schip maken betekent dat ik mijn hart voor je openstel, dat ik alles loslaat wat mijn hart blokkeert vanuit gevoelens van wrok of angst, vanuit al die dingen die ik nog van jou wil en dat ik je alleen maar liefde toestuur. Ik laat alles wat onze diepste verlangens om te delen in de weg staat los. Ik stel me in alle liefde voor je open. Niet vanuit een gevoel dat jij zou moeten zijn zoals ik zou willen dat je was of zoals ik zou willen dat ik zelf was. Je openstellen in de eenheid die boven de behoefte om alles recht te zetten is uitgestegen. Niet langer zoeken naar een mogelijkheid om vergiffenis te krijgen of anderen te laten zien hoe gemeen ze wel geweest zijn. Als we schoon schip willen maken, moeten we ons niet langer terughoudend opstellen. Geleidelijk aan wordt het feit dat we ons er uit alle macht tegen verzetten om alles los te laten, vervangen door een gevoel van liefde. Zodra we ons openstellen, en over dat beeld van een bepaald, afgescheiden 'ik', dat staat tegenover een andere afgescheiden 'ander' heen stappen en in een zacht gestemde openheid samen zijn, hebben we schoon schip gemaakt. Stephen Levine

warme groet Jeltje

verloren afsluiting

Je kunt bewustzijn vergelijken met water. Het neemt de vorm aan van het vat waarin het zich bevindt. Als je dit bewustzijn verwart met diens tijdelijke variërende vormen, dan ordt het leven een moeizaam geploeter van het ene moment van begeerte, van het ene bewustzijns-object, naar het volgende. Het leven wordt dan gevuld met 'moetens' en angststrategieën, in plaats van lichtvoetig ervaren van al deze vormen, in de herkenning dat water gewoon water is welke vorm het ook aanneemt. De herkenning van de begeerte, en de erkenning ervan, maakt het mogelijk dat het bewustzijn zich opent rond diens inhoud, er een ervaring van ruimte optreedt, en de begeerte niet langer de enige motiverende kracht is. In plaats daarvan zal het ons dan de richting kunnen wijzen naar bewustwording, zal het ons als in een spiegelbeeld tonen hoe we ons vastklampen, hoe snel wij wegzinken in de inhoud van het bewustzijn en onze ware natuur vergeten, hoe we aan de oppervlakte blijven steken. Wanneer de geest zich sluit rond begeerte, is de toegang tot het hart vaak afgesloten. Dan beginnen we ons dus te verstaan met de inhoud van het bewustzijn in plaats van vanuit de inhoud. We observeren de observator. Dan wordt ons hart tot uitgangspunt. We kijken naar elke gedachte die zich in het bewustzijn aandient. We verliezen ons niet in die gedachte, als ware die gedachte de realiteit. We beginnen in te zien dat een gedachte simpelweg een gedachte is, alleen maar een andere voorbijzwevende luchtbel. Je zult geen bloedverlies lijden bij angst-aanjagende inbeeldingen van auto-ongelukken. Als de geest zich wil sluiten rond angst of begeerte, dan is t zo belangrijk om jezelf open te blijven stellen, dan blijft ruimte voor een moment van helder inzicht, en de mogelijkheid om de vrijheid te ervaren waarmee we ons leven kunnen leven. Stephen Levine

Warme groet Jeltje

verloren 1

Voortdurend trekt de geest zich samen rond zijn inhouden. Onophoudelijk identificeren we onszelf met wat in ons bewustzijn rondzwerft, zelden herkennen we onze ware natuur. In plaats daarvan strompelen we van luchtspiegeling naar luchtspiegeling, van bewustzijnsmoment naar bewustzijnsmoment, verloren in gevoeles van 'Ik ben deze begeerte, ik ben dit bewustzijn, ik ben deze dorst'. De ervaring van het verliezen door de geest van zijn inherente uitgestrektheid noemen we lijden. Het gevoel van zwaarte, de isolatie die we ervaren in sterke begeerten of intense emoties. Wanneer we verloren raken, en een object vereenzelvigen met 'mijzelf', dan wordt dat onze overheersende werkelijkheid. Het is het verloren raken van de context dat de pijn in onze levens veroorzaakt, dat het gevoel van verwarring en verbijstering veroorzaakt dat we zo vaak ervaren. We weten niet wie we zijn of waar we heengaan, omdat onze hele wereld dan uit bewustzijnsinhouden bestaat. Voortdurend zijn we gevangen in gedachten, voorstellingen, angst, en begeerten, zelden ervaren we de diepte van het Bewustzijn dat elk object in helderheid en vredelievendheid tegemoettreedt, zonder verlangens. zonder doelstellingen. Wanneer we een poging doen om aan de verlangens van het bewustzijn tegemoet te komen, ontdekken we dat zelfs de objecten van onze begeerte niet ontsnappen aan de wet der verandering. Bevrediging is slechts een kort leven beschoren. Het object van de begeerte vervalt, lost op en verdwijnt. Soms in een paar jaar, soms in één enkele seconde. En wij blijven achter met een onvervulde leegte. Een leven dat voortgestuwd wordt door begeerte, een leven samengeperst tot de dorst van de geest, bewaart zelden de uitgestrektheid van het zuivere Zijn. Het zuivere Bewustzijn dat niets wenst, dat nergens naar streeft, dat simpelweg de vorm aanneemt van wat zich ook aandient binnen zijn natuurlijke uitgestrektheid. Stephen Levine

Warme roet Jeltje

de dorstige geest afsluiting.

Waar bewustzijn is, daar is sprake van een 'ik' dat ervaart. Wanneer bewustzijn horen aanraakt, horen we. Wanneer het zien aanraakt, zien we. Wanneer het het tastgevoel aanraakt, voelen we. Wanneer bewustzijn contact maakt met een zintuiglijk object, zeggen we dat we die zintuiglijke ervaring hebben. Zonder dat contact, zal er geen ervaring zijn. Wanneer er nu begeerte is in onze geest, trekt dit uitgestrekte bewustzijn zich samen rond die gedachte of dat gevoel, en verdwijnt onze aangeboren ruimtelijkheid uit ons blikveld. Of het nu de gedachte aan een appel is, of een gevoel van angst, de geest implodeert, en verzegelt zich hermetisch rond dat bepaalde object, en de ervaring van de uitgestrektheid van het natuurlijk bewustzijn is verloren. Dit proces wordt identificatie genoemd. Wanneer het uitgestrekte 'ik' samengetrokken wordt tot een bepaald object in de geest, dan verwarren we die gedachte of dat gevoel met 'ik'. Het is deze staat van identificatie met de inhouden van het bewustzijn die leidt tot de idee dat het bewustzijn 'ik' is. Onze zelfervaring bestaat grotendeels uit dergelijke grauwe schijnzekerheden van een geïmplodeerd bewustzijn. Al het immer wisselende stromen en de immensheid van het oorspronkelijk bewustzijn is verloren geraakt en dat ene begeerte-object, in die dorst, in die luchtspiegeling. Niet in staat tot het maken van onderscheid tussen het object van bewustzijn en bewustzijn zelf, beschouwen we alle bewustzijnsinhouden als behorend tot 'ons', als 'ons'. Begeerte is als een wolk in het Bewustzijn. Het overschaduwt onze werkelijke natuur. Stephen Levine

warme groet Jeltje