stadia van sterven 2

Dit innerlijke proces van zich losmaken uit het lichaam gaat gepaard met verschillende uiterlijke verschijnselen, die door de artsten worden herkend als het zich sluiten van de verschillende levensfuncties. Als de energie die de verschillende systemen bezielt zich terugtrekt, neemt de energie in die systemen steeds meer af. Het ene ogenblik is ze nog meetbaar, het volgende niet meer, hoewel het proces van zich terugtrekken blijkbaar nog steeds doorgaat. Op deze meetbaarheid hebben wij ons idee van 'het moment waarop de dood intreedt' gebaseerd. Maar de dood treedt niet op een bepaald ogenblik op. Het is een geleidelijk proces, dat zich nog enige tijd voortzet, nadat de apparatuur al heeft aangegeven dat het een en ander niet meer kan meten. In feite is het zo dat de dood niet op een bepaald ogenblik is ingetreden, maar dat het instrumentarium niet langer in staat is om de mate waarin het leven nog aanwezig is te registreren. Het stervensproces schijnt een zich uitbreiden te zijn voorbij de vormen waarbinnen alles altijd meetbaar is geweest. Het hierna volgende gedeelte is een soort scenario voor de lichamelijke ervaring van het sterven, dat is gebaseerd op de aloude opvatting dat het lichaam is samengesteld uit de vier elementen aarde, water, vuur en lucht, zoals die in de geconcentreerde opeenhoping van de vorm worden ervaren. Stephen Levine

Warme groet Jeltje

stadia van sterven 1

Over de ervaring van het sterven kunnen we eigenlijk alleen maar een aantal speculaties doen. In de Tibetaanse boeddhistische traditie heeft men echter rond de ervaring van het sterven een vrij aanzienlijke techniek ontwikkeld; door verschillende meditaties wordt iemand ertoe aangemoedigd zich met dit zo kostbare ogenblik vertrouwd te maken, om het sterven te beoefenen als een middel om tot een dieper inzicht te komen in al die dingen waardoor wij een verkeerde opvatting over het leven hebben gekregen. Een inzicht in de manier waarop wij de automatische, in wezen onpersoonlijke processen van de geest ten onrechte zijn gaan houden voor een afzonderlijk, afgescheiden zelf, iets dat we voor geen goud willen kwijtraken, iets dat we voor de dood zouden moeten behoeden. Door deze meditaties krijgen we het gevoel dat de allesoverheersende lichamelijke ervaring bij het overgangsproces dat wij sterven noemen, eigenlijk niets anders is dan een proces van losmaken. We krijgen het gevoel dat het sterven niets anders is dan een versmelten, een oplossen, waarbij elk volgend stadium slechts een verdere uitbreiding vormt van het vorige. De grenzen worden steeds verder verlegd. Het uiterlijke en het innerlijke gaan steeds meer een eenheid vormen. Sterven is een proces van zich geleidelijk aan terugtrekken. Uit de verschillende overleveringen blijkt dat het van twintig minuten tot een paar uur kan duren voor het bewustzijn zich volledig uit het lichaam heeft teruggetrokken. Stephen Levine

Warme groet Jeltje

Het Tibetaanse dodenboek afsluiting.

In de mate waarin je bereid bent om te doden om jouzelf en jouw bezittingen te beschermen, in die mate vrees je te worden gedood. In de mate dat lust en begeerte je doof en blind kunnen maken voor mededogen met anderen, in die mate vrees je mededogen van anderen te moeten ontberen. Als je voortdurend op zoek bent naar zekerheid, hoe stel je je dan op in een omgeving die in hoge mate onbekend en onzeker is? Als je je een leven lang gewijd hebt aan het koesteren en beschermen van een 'identiteit', een 'persoonlijkheid', van status en reputatie, hoe zul je dan, eenmaal ontdaan van dat alles, het fundament van je ware natuur terugvinden? Waar zul je dan toevlucht kunnen zoeken? De dichter Kabir zegt: "Wat je nu vindt, dat zul je ook dan vinden." Hoe je nu het leven ervaart, dat is met de grootst mogelijke waarschijnlijkheid hoe je het leven in de toekomst zult ervaren. En de toekomst kan morgen op kantoor, in de fabriek of in de keuken zijn of morgen als je uit je lichaam vertrekt terwijl je door de brandweer uit het wrak van je auto wordt gezaagd. Je wezenlijke ervaring van het leven is een proces dat continuïteit kent van moment tot moment, en de dood vormt geen obstakel voor deze continuïteit. In de mate waarin je je nu vereenzelvigt met je bewustzijnsinhouden, in die mate zul je je bedreigd of aangetrokken voelen tot de projecties van dat bewustzijn op het volgende moment, wanneer dat zich ook zal aandienen. Stephen Levine

De laatste over het Tibetaanse dodenboek, best wel pittig. Lees het anders nog even rustig door en laat het bezinken. Uitprinten is ook een optie, lezen vanaf papier is beter dan vanaf een beeldscherm. warme groet Jeltje

het Tibetaanse dodenboek 3

En toch zou de aantrekkingskracht of afkeer van deze beelden even groot zijn als die van de personificaties van de Tibetaanse monnik. Inderdaad is de taak voor beiden dezelfde: erkennen wat er op dit moment gebeurt, je daarvoor openstellen zonder de minste weerstand, zonder je ook maar in enigerlei opzicht ergens aan vast te klampen, zodat we zicht krijgen op wat er voorbij de fantasieën, doelstellingen en angsten van de geest ligt. Het is jouw zelfbeeld wat voortbestaat na de dood. Als jij altijd jouzelf hebt vereenzelvigd met je lichaam, is het niet logisch om te veronderstellen dat de angst, de angst voor het uiteenvallen van het lichaam, plotseling verdwenen zal zijn op het moment van sterven. Het is interessant om vast te stellen dat in met het Tibetaans Dodenboek vergelijkbare teksten van de meest uiteenlopende culturen ervan uitgegaan wordt dat zelfs na het verlaten van het lichaam angst voor de dood nog steeds het bepalende gegeven is. Er nadert een demon of een tijger en jij probeert te ontsnappen, alsof nog steeds dit lichaam beschermd moet worden. Om welke andere reden zou je terugdeinzen voor een demon met roodomrande ogen die zwaaiend met een grote bijl op jou afkomt? Omdat we er nog steeds toe neigen ons te identificeren met ons lichaam, zelfs al hebben we niet langer een lichaam. Iemand die zichzelf vereenzelvigt met zijn lichaam heeft veel te beschermen. Iemand die zich identificeert met de Geest, voelt zich echter niet bedreigd door een demon of tijger. Zijn op zich kan niet bedreigd worden; zelfbeelden veroorzaken angst en creëren iets dat beschermd moet worden. Stephen Levine

Warme groet Jeltje

het Tibetaanse dodenboek 2

Het is een methode om zwaarwegende emoties van hun allesbepalende gewicht te ontdoen. Wij zijn echter niet van jongsafaan vertrouwd gemaakt met zulke opgesierde personificaties. Ze hebben voor ons een andere verbeeldingswaarde dan bv voor een Tibetaanse monnik. Voor iemand uit het westen zouden deze eigenschappen misschien beter aangeduid kunnen worden als liefde, angst, jaloezie, of herkenning van onbewuste tendenties die altijd verwarring veroorzaakten, die altijd angst en zelfvertwijfeling versterkten. Het je voortdurend bewust zijn van de inhouden van de geest, van je bewustzijnsstaten, van gevoelens en gedachten, bereikt hetzelfde als de personificaties van de Tibetaanse cultuur en is voor de westerse mens wellicht wel een directer methode. En als onze geest na het verlaten van het lichaam inderdaad verder zou gaan met het creëren van een eigen wereld, als we inderdaad geconfronteerd zouden worden met alles waaraan wij ons gedurende ons leven vastklampten, in de vorm van projecties van een geest die nu niet langer afgeleid wordt door lichamelijke stimuli, dan zou het waarschijnlijker zijn dat we Moeder Theresa of een hulpvaardige vriend van vroeger zouden zien dan Avalokiteshvara. En in plaats van een wraakzuchtige godheid zouden we woede waarschijnlijk gepersonifieerd zien in een oude vijand, in iets waarmee we tijdens ons leven niet afgerekend hadden. Wijsheid zou waarschijnlijk gepersonifieerd worden in een of andere leraar die we gekend hadden, jaloezie in de geliefde die ons ooit afwees. Stephen Levine

Warme groet Jeltje

Het Tibetaanse dodenboek 1

Het Tibetaans Dodenboek is een verhandeling geschreven door en voor Tibetaanse monniken en vrome leken ter begeleiding van een levenslange voorbereiding op het moment van overgang dat wij de dood noemen. Het geschrift is bedoeld om je vertrouwd te maken met het onbekende en niet vertrouwde. Om op het moment van sterven in staat te zijn tot het aanwenden van bepaalde visualisatietechnieken. Het is misschien wel het best bekende voorbeeld van de in talloze culturen bestaande geschriften over bewustzijnsstaten na de dood en de mogelijkheid van een wijze navigatie door deze bewustzijnsstaten heen. Het vormt een onderdeel van een levenslange training om zelfs onder de meest uiteenlopende en ongewone omstandigheden de juiste koers niet uit het oog te verliezen. Door je er voortdurend van bewust te blijven dat het waargenomene tegelijkertijd de waarnemer is, dat alles wat je waarneemt een projectie is van het veronderstelde zelf, dat alles wat je ziet je eigen geest is. De tekst moedigt je aan je niet langer vast te klampen aan oude verlangens en gevoelens van gescheidenheid die leiden tot angst en zelfbescherming, en één te worden met je oorspronkelijke natuur. Afstand te nemen van het onware en op te gaan in het waarachtige. Voor dit doel worden bewustzijnsstaten gepersonifieerd als hemelse wezens. Een weloverwogen techniek om die bewustzijnsstaten meer dan 'levensgroot' te maken en via hun personificatie en opsiering met allerlei attributen herkenbaar voor de betrokkene. Mededogen heeft haar personificatie in de glinsterende Avalokiteshvars; angst in de bloeddorstige oorlogsdemon; het vermogen datgene wat ons doet vastklampen aan onze bewustzijnsinhouden te doorklieven wordt uitgebeeld door de wijze zwaard-dragende Manjushri. Stephen Levine

De nu volgende stuken zijn niet eenvoudig maar wilde u deze zeer zeker niet onthouden. Laat ze rustig tot u spreken en heeft u vragen, stel ze gerust,u krijgt altijd antwoord al naar gelang mijn bewustzijn het toelaat. (dat mag ook via een mail) Warme groet Jeltje

het bardo-systeem afsluiting.

Als je werkt met het idee van het bestaan van bardo's kun je er op een schitterende manier achterkomen dat de illusie zich hier en nu afspeelt, telkens als je probeert vast te houden. Het is ook een interessant gegeven dat deze bardo's een bepaald proces van ontstaan (te voorschijn treden) bestaan (een zwerftocht) en vergaan of losmaken vertonen. Precies als bij elke gemoedstoestand, waarbij iets ontstaat, enige tijd blijft bestaan en dan weer vergaat om opnieuw iets te laten ontstaan, bestaan en vergaan. Als we deze geboorte en dood van moment tot moment van het verstand gadeslaan, worden we gaandeweg voorbereid op de volgende incarnatie. En het gadeslaan van dit proces van scheppen en losmaken bevrijd ons van ons gevoel van soliditeit, van het gevoel dat er 'iemand' te beschermen valt. Het is duidelijk dat de bardo's van te voorschijn treden onderling verwisselbaar zijn. Dat de geboorte en de ogenblikken vlak na de dood hetzelfde zijn. Dat de bardo's van het rondzwervende bestaan, van 'leven' en 'dood' uit dezelfde elementen bestaan - het bewustzijn en oude neigingen. En dat de bardo's van het losmakingsproces, van het ogenblik vlak voor de dood en vlak voor de geboorte ook onderling verwisselbaar zijn. Wanneer wij ons op iedere overgang richten zoals die zich aandient, sterven wij daarmee van ogenblik tot ogenblik in de Onvergankelijkheid. Stephen Levine

Warme groet Jeltje

het bardo-systeem 3

In het Tibetaanse Dodenboek horen we in deze vierde bardo, de overgang na de dood - het tevoorschijn treden - vaak spreken over het verschijnen van het grote licht, dat de Dharmata genoemd wordt, waar het wezen van ons zijn, niet langer geïdentificeerd met het lichaam, in zijn stralende luister voor ons staat. Het wordt door tallozen beschouwd als een van de meest belangrijke ogenblikken van een incarnatie, waarin de grootste potentie vervat ligt. De vijfde bardo, de Bardo van het Ogenblik van Sterven, is weer een zwervende bardo, waarin we in de overgang naar de volgende les zitten, een bardo van ouder worden en groei die optreedt als ons verstand uit zijn geconditioneerde baan raakt en zich losmaakt van een leven van vasthouden en manoevreren om wille van veiligheid en zekerheid. Het verleden wordt uiteengerafeld, weer wordt ons een gelegenheid geboden om direct in verbinding te treden met de vormen die in het verstand oprijzen en die de manier waarop wij tegen de dingen aankijken bepalen. In deze bardo komen de meeste ontmoetingen voor met vreedzame en wraakzuchtige godheden. Men zegt dat men hier de tienduizend liefhebbende en de tienduizend wraakzuchtige aspecten van het verstand tegenkomt. Maar natuurlijk zijn deze hoedanigheden ook waarneembaar in onze huidige bardo. Evenals bij de tweede bardo, de Bardo van de Levensspanne, kan het het op de tijd georiënteerde verstand voorkomen alsof deze bardo van de 'dood' enige tijd beslaat. De zesde bardo, de Bardo van h et Ogenblik voor de Geboorte, is er weer een van je losmaken. Het is het moment van de keuze van een nieuwe geboorte, het kiezen van een incarnatie. Het is h et moment waarop je je aangetrokken voelt tot je volgende staat van wording, waarbij je verlangens je naar een nieuwe moederschoot leiden, waaruit je tevoorschijn komt in een wereld die meestal te groot of te klein lijkt. Stephen Levine

warme groet jeltje

het bardo systeem 2

Er zijn zes bardos. De eerste is de Bardo van de Geboorte; een geboortemoment, een bardo van te voorschijn treden, de overgangservaring van het bewustzijn in een lichaam dat overgaat naar zijn eigen onafhankelijke bestaan in dit rijk. De tweede bardo is de Levensspanne Bardo; een bardo van wording; de groei van kind tot volwassene; een bardo van leren, ouder worden en de veranderingen die tijdens het leven optreden. Dit interval kan veel korter zijn dan de eerste of honderd jaar langer duren. Men kan de bardo van het leven ook zien als de 'bardo van de lege hand' - een reeks van opeengestapelde verlangens en doelstellingen, worden wat men graag zou willen zijn. De derde bardo is die van het losmaken. Het is de Bardo van de Ogenblikken voor de Dood. Het is de overgang uit het schijnbaar solide, een ruimtelijk zich terugtrekken, een versmelten vanuit de lichamelijke vorm tot meer subtiele werkelijkheden. De vierde is weer een bardo van te voorschijn treden. Het is de Bardo van de Ogenblikken na de Dood, waarin het tot je doordringt dat er niet zoiets als de dood bestaat, maar alleen de momenten vlak voor en vlak na de dood. Het idee 'dood' is niet geworteld in de werkelijkheid. Het lichaam is het ene ogenblik nog bezield en het volgende ogenblik is het dat niet meer, maar is een lege huls geworden, die nooit meer terugkomt. In het laatste geval kan de inhoud wel terugkomen, maar het vat niet. Het is net een lichtpeer die het ene ogenblik aan is en het volgende ogenblik uit, omdat de stroom die erdoorheen loopt is uitgevallen, waardoor hij grijs en leeg achterblijft. De peer is nog steeds hetzelfde - alleen de stroom waardoor hij functioneerde bestaat niet meer. Daartussenin is geen tijd verstreken. Alleen het lichaam sterft. Van het lichaam uit gezien treedt deze bardo op als de dood herkenbaar is. Maar het lichaam heeft nooit op zichzelf bestaan, alleen trekt de levenskracht (wat dat dan ook moge zijn) zich terug. Zoals iemand het eens stelde, is het lichaam in feite nooit zo actief als na de dood, wanneer het miljarden microben en een geweldige hoeveelheid schepseltjes onderhoudt, die voedsel halen uit de ontbinding van het lichaam. Stephen Levine

warme groet Jeltje

het bardo systeem 1

Er bestaan verschillende vertalingen voor het Tibetaans woord bardo, maar in wezen betekent het doorgang, overgangspunt. Sommigen definiëren het als een spleet, een ruimte; anderen als een portaal. Het is blijkbaar een ander stadium in de evolutie, zoiets als een metamorfose tussen twee hoofdgroepen, een overgansfase van het ene ogenblik naar het volgende. Gewoonlijk denken we aan de bardos als iets dat pas optreedt na de dood, maar eigenlijk is dit eigenste ogenblik ook een bardo. we zijn geneigd te denken dat dergelijke portalen pas zichtbaar zullen worden nadat het lichaam is weggevallen, maar dat is maar gedeeltelijk waar. Je zit op dit moment ook in een bardo. Bewustheid en denken vormen samen het bewustzijn, of je nu in of niet in het lichaam zit. In de slaap, als het lichaam er relatief gezien vrij willoos bijligt, gaat het bewustzijn gewoon door en komt de ene gedachte na de andere, het ene gevoel na het andere tegen, die opwellen uit de impuls van het ogenblik. Het is duidelijk dat voor het ervaren van bewustzijn de activiteiten van het lichaam niet noodzakelijk zijn. Als de levensstroom die wordt geproduceerd doordat het bewustzijn een lichaam heeft betrokken, wegvalt, stort het lichaam onmiddelijk in. Het lichaam is voor zijn bestaan afhankelijk van de aanwezigheid van bewustzijn/bewustheid, hoewel wij zijn gaan geloven dat het precies andersom is. Stephen Levine

Warme groet Jeltje.

hemel en hel afsluiting

Als we in onze schulp kruipen en in een hoekje gaan zitten, omdat we die minder plezierige dingen willen ontwijken en nog verder terugdeinzen voor het vuur van onze onverzadigde verlangens, bestendigen we dat verblijf in de hel. We kunnen geen kant meer op en daar zitten we dan, gevangen door ons eigen verlangen en niet in staat om los te laten. Ons hart verkrampt door angst en twijfel. En pas als het lijden groot genoeg is, als we er niet meer tegen op kunnen, beginnen we de hachelijke situatie waarin we ons bevinden onder ogen te zien. Als het hart begint te zuchten en dwars door het lijden heengaat, lost de hel voor onze ogen op. Vanuit dat wanhopige gevoel van 'Wat moet ik nu beginnen?' kan het antwoord komen. Misschien omdat er nu eindelijk eens geen snelle oplossing bestaat. Eindelijk weten we het niet meer. We zijn zo lang zo zeker geweest van zoveel dingen, dat de ruimte vanwaaruit het spontane gevoel kan opwellen overvol geworden is. Er is nog maar weinig ruimte over voor onze ware aard. Het is in die toestand van 'het ook niet meer weten', dat hemel en hel oplossen. In dit open onderzoeken van de waarheid, als je geen enkele andere keuze overblijft, dient de werkelijkheid zich aan. Stephen Levine

Warme groet Jelte