begrafenissen afsluiting.

Wanneer iemand sterft, thuis of in het ziekenhuis, moedigt de groep waarvan ik deel uitmaak de betrokken familieleden altijd aan om in plaats van het lichaam zo snel mogelijk te laten verwijderen, afscheid te nemen van de gestorvene. In de uren direct volgend op de dood voelt het lichaam weliswaar stijf aan en krijgt het een bleke kleur, de gezichtsuitdrukking echter verzacht zich. Duidelijk is vrede herkenbaar. Als er de mogelijkheid toe is, ruimen we de kamer waar de betrokkene gestorven is op, zorgen ervoor dat de medicijnen en eventuele andere gebruikte medische apparatuur uit de kamer verdwijnen, kleden het lichaam in zijn of haar favouriete kleren, kammen het haar, brengen bloemen binnen en zorgen voor muziek, en laten daarna de meest direct betrokkenen naar het bed komen om afscheid te nemen en te herkennen hoe duidelijk datgene wat zij liefhadden niet meer aanwezig is. Inderdaad is, wanneer je naast een dood lichaam staat, een van de meest diepgaande herkenningen dat de herkenning dat dat wat het op het bed liggende lichaam observeert nu precies datgene is wat afwezig is in dat dode lichaam: dat het bewustzijn vertrokken is, en dat is alles. Bij de meeste begrafenissen wordt een waarachtig ervaren van de dood doorgaans onmogelijk gemaakt. De mogelijkheid om werkelijk afscheid te nemen, om de dierbare dode aan te raken, wordt meestal zoveel mogelijk ontmoedigd. De gestorvene ligt in een metalen kist zodat je als je er langs loopt je allesbehalve het gevoel hebt dat je mag aanraken, strelen, kussen, huilen of bidden. De scheiding lijkt onoverbrugbaar. Wanneer een lichaam echter in het eigen bed ligt, iedereen zich daar rond schaart, kinderen naast hun vader of moeder kunnen zitten en hun hoofd op de borst van de geliefde dode kunnen leggen, dan vindt er een ontmoeting plaats tussen dood en liefde. Dan is het vertrek van een dierbare een waarachtige gebeurtenis. Onze cultuur kent weinig rituelen voor afscheid nemen. Omdat onze ontkenning van de dood er toe leidt dat wij ons zozeer aan allerlei zaken vastklampen, heeft de begrafenis in onze cultuur een zeer ondergeschikte plaats toebedeeld gekregen. Stephen Levine

Warme groet Jeltje